Economeye : Li pris d’ voste aiwe

E Walonreye, on mete cube d’ aiwe ki vos alez poujhî al cråne do robinet vos costêye a pô près 5 uros. Kimint carculnut i ç’ pris la ? On l’ pout dispårti e sacwants tchitchons ki dji m’ vis va dire totasteure.

Po comincî, gn a l’ vraiye costindje di l’ abuzlaedje, li vraiye costindje do rapuraedje, li fond sociå d’ l’ aiwe, et l’ TVR (Taeye sol Valixhance Radjoutêye).

Cwè est ç’, tot çoula ?

Li vraiye costindje di l’ abuzlaedje, c’ est sorlon kî k’ c’ est k’ evoye l’ aiwe påzès buzes : li CILE, li SWDE, l’ IECBW,... Gn end a bråmint. Gn a minme sacwants comenes k’ el volnut fé zeles-minmes. C’ est les diferinces di facturaedje des abuzleus ki fwait k’ i gn a d’ l’ adire etur les pris triviè del Walonreye.

Li vraiye costindje di l’ ahaitixhaedje vént d’ deus droetlenes uropeyinnes : li droetlene di 1991 so les yôrdeyès aiwes di veye, et li droetlene di 2000 po mete di scwere l’ aiwe.

Li prumire dimande k’ on raclairixhe les yôrdeyès aiwes des rebanaedjes di pus d’ 2000 valixhantès djins. Ene valixhante djin, ça vout dire : ene k’ evoye li minme cwantité ki l’ moyene walone des mannestés d’ måjhon par djin par djoû.

Li deujhinme a metou so pî li rîle do mannixheu-payeu, ene miete a môde do spot : « li ci ki speye les veres les paye ». Cial : li ci ki mannixh l’ aiwe paye après. Ci costindje ci, k’ est l’ minme pattavå l’ Walonreye, sieve a payî l’ rapuraedje des yôrdeyès aiwes. Il est don rpayî dins tchaeke lite di claire aiwe di buze k’ on rçût.

Li fond sociå d’ l’ aiwe permete ås CPAS d’ aspaler les pôves ki n’ ont nén des cwårs assez po payî leu facteure d’ aiwe. C’ est l’ alouweu (consomeu) ki paye a l’ abuzleu l’ etirté del facteure d’ aiwe. Poy l’ abuzleu endè saetche foû li tchitchon po l’ fond sociå d’ l’ aiwe po les CPAS, et l’ vraiye costindje do rapuraedje po l’ Soce Publike di Manaedjmint d’ l’ Aiwe (SPGE, nén acmaxhî avou l’ SWDE).

L’ aiwe est ele si tchire ?

Les gaztîs scriynut tofer ki l’ aiwe est tchire, et k’ ele costêye todi dpus. Pa des côps, les pris crexhnut, veyanmint k’ les abuzleus ont dandjî d’ rifé et d' rinovler l’ rantoele di buzes (ça acrexhe li vraiye costindje di l’ adujhaedje). Kécfeye les CPAS ont i todi dpus d’ dandjîs (ça acrexhe li fond sociå d’ l’ aiwe). Mins foiravant, c’ est l’ vraiye costindje di l’ ahaitixhaedje ki monte.

Ezès anêyes 90, li Walonreye a yeu des rujhes po trover des liårds po sawè schoûter l’ droetlene di 1991, rapoirt ås yôrdeyès aiwes des veyes. Kî çk’ aléve payî po les nouvès ståcions d’ raclairixhaedje, et po les ecdûts ramasseus d’ nichès aiwes ?

Po fini, ons a metou so pîs li SPGE e 1999, por leye sawè epronter des çanses. Bén seur, kî dit epronter, dit fé des desses. Li vraiye costindje do rapuraedje ricwårlêye les travôs d’ raclairixhaedje, mins ele ripaye eto les epronts, po shuve li droetlene di 1991.

Droetlene, droete lene...

Ça vout dire k’ i fåt roter droet ! Cwand ons a tiré l’ aiwe ås raiwires, ons a ptchî k’ ça arivreut dins ene sitåcion d’ raclairaedje, purade ki todroet dins on rî ou dins on mouze.
Portant, c' est nén tot l’ monde k’ est raloyî a on rapuroe. A pårt des travos k’ i gn a co a fé, sacwantès djins dimornut dins des plaeces ki ça costêyreut trop tchir po lzès raloyî al rantoele des yôrdès aiwes.

La-djus, c’ est ås djins d’ fé avou leus mannetès aiwes. Pa des côps, avou des fosses raiwirreces (fosses septikes).
Tot metans des sterputes po n' nén oder la-hôt les pufkenes di låvå. Mins gn a eto des totès ptitès ståcions d’ raclairixhaedje, eterêyes dilé l’ måjhon.
Dins ces cas la, les djins sont ahouté del vraiye costindje do raclairixhaedje.

Tolminme, s’ on dmore ôte pårt, ons est oblidjî d’ si raloyî al rantoele, et on n’ pout nén taper ses måsseyès aiwes dins les ris, ni dins Mouze, ni dins des fosses raiwirreces nerén ! Po sawè dins kéne sôre di zone on dmeure, gn a ene mape a-z aler vey so l’ waibe del SPGE : www.spge.be

© Nicolai Staelens, li 13 di fevrî 2017

Noûmots siervous cial

vraiye costindje : prix-vérité
abuzlaedje u adujhaedje : adduction, distribution d'eau
abuzleu : distributeur d'eau
ahaitixhaedje / rapuraedje / raclairixhaedje : assainissement de l'eau
droetlene uropeyinne : directive européenne
rebanaedje : commune fusionnée
yôrdêyès (mannetès, nichès, måssîtès) aiwes : eaux usées