Nosse lingaedje, live da André Mottet
Lucyin Mahin
Texte
Rilidjon / Novea live e walon
Nosse lingaedje li prumî live da André Mottet nos rmimbere sacwantès vraiyes, a môde di baltreye.
L’ oteur est on novea-vnou dins l’ monde des scrijheus « nåcionås » walons.
A ç’ kimincî e l’ radio?
Li gros boket do live (p. 111 a 158), c’ est l’ riscrijhaedje di çou k’ a dvou esse raconté dins on posse lomé Radio-Passion, ki s’ ôt so 106,5 FM (mins i n’ est nén dit dins kén aroyaedje).
C’ est on tuzaedje do scrijheu-radiowisse, André Mottet, sol creyåcion do monde. Dj’ ô bén k’ i nos va rlére on boket del Djineze [Genèse] dispu l’ prumî djoû disk’ å disbårcumint da Noyé sol Mont Ararate.
Do restchåfé, m’ alez dire. Li Djneze a ddja stî ratournêye e walon pa Lorint Hendschel al fén do dierin sieke, eyet l’ ratournaedje pout esse léjhou pa tertos so l’ Daegntoele (l’ Eternenete, sapinse nosse Tînwès).
Vos avoz dit « Tînwès »?
Oyida ! C’ est èn ome di Tîne, el Hesbaye. ki dit l’ sinne so onk des lives sacrés des crustins et des djwifs (eyet rprins a 80 åcint dins l’ Alcoran, mins çoula, noste André nel sait motoit nén).
Ene ridite, dabôrd. Ki nonna ! Paski, si li scrijheu raconte cwè et kesse, gn a eto deus schoûteus ki fjhèt les cwanses di nel nén croere ou di n’ nén comprinde. Armand, ki shonne esse li boss del radio, eyet Lucyin k’ est on vijhén.
Tecnike di racontaedje
L’ ome di Tîne n’ est nén tolminme kî. Il a stî rçû å Vatican på Påpe Tchantchès prumî. Et poleur lére des vîs papîs egurniyîs dins les cåves do Sint-Sidje.
Et i nos splike des sacwès ki les troes grandès rlidjons n’ ont måy oizou dire a leus praticants.
Po cmincî tot çou ki s’ a passé divant l’ prumî djoû di l’ Univier. Li pre-Grand-Copetaedje [pré-Big-Bang], djans. Ene sacwè d’ foirt sûti, et dire ki Lucyin d’ Tîne croeyeut k’ on cåzéve d’ on pré po soyî å four !
Ca gn a yeu on Djoû 0 (la ki l’ Bon Diu a-st edvinté l’ Anoymint), et on djoû -1 (la k’ il a trové l’ Tuzaedje).
André raconte cwè, mins, come e-n on live di scole, si contaedje est tofer côpé pa des ecådrés d’ esplikêyes.
Li prumî, c’ est ene divize inte Einstein et Birdjite Bardot sol diferince inte li tins et l’ eternité. Et on tome – sins s’ fé må – so des tuzaedjes å dfwait des interesses des bankes, del peuplåcion do monde, sol droet do pus vî des fis [droit d'aînesse], so les novelès piceures di l’ acsegnmint, so les idêyes des sindicats, des capitalisses, des ecolos, des politikîs, et come di djusse l’ Eternenete et l’ Fesse-di-Bouk.
Mins ossu – et c’ est çoula ki rvént l’ pus sovint – so les diferinces inte les omes et les cmeres. Pask’ i gn a ene idêye ki catoûne dins les tiesses pol djoû d’ ouy, come cwè les femes divèt esse fene pareyes ås omes (såf pol crantche al prostate, come di djusse). Sobayî si noste egzedjetisse sereut d’ acoird avou çoula?
Egzedjetisse ?
Ewaeranmint assez, oyi, so sacwants ponts. Insi sol kesse di l’ avizance do Bon Diu ådfwait di l’ amagnî des djins. I shonnreut k’ i ls a fwait djotrecîs [végétariens]: i n’ divèt magnî ki des verdeures et des frutaedjes. « Dji vs dene totes les yebes ki poirtèt leu smince, totavå l’ tere, et tos les åbes ki leus fruts poirtèt leu prôpe simince; c’ est çoula k’ vos magnroz » (1, 29). Mins après l’ Diloujhe (Deludje), i candje d’ idêye: « Tot çou ki bodje et tot çou ki vike vos sievrè d’ amagnî, come c’ esteut ddja avou les yebes ki mawrixhèt » (9, 3).
Ou, cwand Adan ey Eve sont tchessîs do Paradis teresse: « Cwand il ont yeu magnî l’ peme, leus ouys s’ ont drovou et il ont veyou k’ il estént tot nous ». Mins schoûtans li corwaitaedje egzedjetisse di nosse Hesbignon di scrijheu:
« D’ après les årtchives do Vatican, li mot ebreu ki vout dire "veyou" ravize come deus gotes d’ aiwe a èn ôte mot ki vout dire "sintou". Li boune traduccion, c’ est "sintou" ».
*
Ouve di belès-letes
Portant, houte del baltreye [humour] ki « vos fwait scheure vos boyeas tant k’ vos vloz », so sacwants passaedjes, l’ oteur divént on vraiy romantî (ey on romantî romantike)
Li djårdén, c’ esteut on payis wice k’ i ploveut a tinzayeure, sovint del nute, waire do djoû; les nutes n’ estént nén froedes, mins n aveut ene bele rozêye. I n’ aveut måy nol oraedje, ni des grossès nûlêyes ki flaxhèt les grins, ni des gurzeas po distrure les recoles.
On payis wice ki l’ låme et l’ lacea corént a flot, avou ene tere ledjire a travayî, ene tere ki rsowe vite, ki blankixh et ki s’ restchåfe sins tårdjî; k’ est amoureuse sins aveur mezåjhe di rén lyi dmander, ki n’ rifuze nén k’ on l’ rabresse, ni k’ on l’ capougne avou des mwins k’ ont l’ abitude di sognî ls ptitès fleurs; ene boune tere k’ est binåjhe di (...) ses fleurs, di ses frutaedjes, et ki s’ dismousse l’ ivier po s’ tini å tchôd ådvins di s’ måjhone wice ki l’ seuve djômixh tot ratindant on novea prétins.
Dji n’ vos djåzrè nén di l’ ôte mitan do live, la k’ gn a bråmint des bokets tradûts do francès.
Po 15 € (avoyaedje ådvins) sol conte BE27 0831 8000 9973.
Lucyin Mahin, 2017