K’-est-rond disconte Franc-Cwårt

L’ avni do walon plaidî so RTL, 19.08.2015  voir web   Cayron disconte Francård ? selon Jean Cayron

« Li walon est i mançî d’ disparexhe ? », c’ esteut l’ tinme del bate di dvize do mierkidi 19 d’ awousse 2015 e direk so RTL-TVI. Po disfinde l’ idêye d’ on rfondaedje do walon, vosse cousse...

Po-z aler disconte (mins nén télmint k’ çoula), Michel Francard.

Ene tchinne lussimbordjwesse...
... la k’ on sinteut (kécfeye pol prumî côp e l’ bawete) ki l’ prezinteuse aveut ene plaijhante avuzion del langue, pår di l’ idêye do rfondaedje. Dedja pol tchuze des deus bateus, poy ki l’ emission si lome « pour ou contre ». On sociolinwincieus, ki dveut dire des vraiyes, estatisticmint. Et on rfondeu, ki dveut mostrer li voye oblidjeye di tos les mancîs lingaedjes, sifwaitmint nosse walon, po-z avni pårlants-vicants e 22inme sieke.

Avou co on respondant å long, èn ome do terén, Tchåle Massaux, po si esperyince do walon avou les djonnes.

Dji wadje ki si ç’ sereut sol tchinne ki les Walons paynut d’ leus çanses, gn åreut yeu puvite on platea avou des djins d’ eståvlixhmint (scrijheus, fonccionaires oficirs, evnd.)

Fanny Rocher, li prezintresse, kiminça pa on clapant « bondjoû a tertos », e walon dins l’ emission. Ey eployî l’ noûmot francès « wallonophone » po prezinter les deus forbateus.

Mitchî est prezinté sorlon s’ mestî mins ene miete codjåzé (mins est ç’ ene tecnike d’ atôtchance ?) come onk ki n’ vout nén fé del sorvicance a tot pris [acharnement thérapeutique] pol walon. Dji so mostré come riprezintant del soce « Li Rantoele », et l’ askepieu del waibe « Walotux ».

Messaedje d' intrêye
Mitchî Francård esplike ki, so cint-z ans, li walon k’ esteut dvizé pa 80 åcint des djins ni l’ est pus k’ pa 10 åcint, – et c’ est co criyî foirt ! Li walon ni passe pus d’ ene djermêye [génération] a l’ ôte. Pus des parints ås efants dispu les anêyes 1950, al boune, mins ddja pus des grands-parints ås ptits-efants. Lacobén ki, avou l’ ralonguixhaedje del veye, on pout co conter so sacwants erî-grands-parints.

Dji n’ a nén metou des wants po-z ataker : li walon n’ est nén co on moirt lingaedje. Gn a moyén del modiernijhî. Nosse mouvmint vout schaper l’ walon tot-z unifiant l’ ortografeye. Vos sav bén ki les djins diynut : èm walon n’ est nén l’ minme k’ el ci do viyaedje astok. Nos vlans k’ el walon divegne on vraiy lingaedje, ene langue a pårt etire so li stindêye di l’ aire walone.

La, Francård ni va nén disconte : c’ est çou ki s’ a fwait tocosté po les ptitès langues. Metans l’ catalan. Mins c’ est ene kession d’ aeura [timing]. Asteure, les diferinces d’ on viyaedje a l’ ôte ont fondou pår. Mins paradocsalmint, les dierins kel cåznut co sont-st araedjîs po wårder ces diferinces la. Et rfuzer cråndimint on scrijhaedje unike.

Et si les djins n’ volnut nén schaper l’ lingaedje, c’ est bernike. On lingaedje n’ egzistêye nén sins les djins kel djåznut. Dirî tolminme ké pordjet di rfondaedje do walon, fåreut k’ i gn åye ene rawete di valeur, on meyeu-z-esse po les Walons.

Mi : Nos tuzans ki l’ walon, c’ est ene cråne atote pol Walonreye. Li Walonreye est flåwe d’ idintité. Elle est fwebe di firté culturele. Come el Burtaegne, li walon pout rilever li firté d’ esse did ci. Et çoula, ça rahåsse li plaijhi d’ viker.

Est ç’ fijhåve ? dimanda-t ele Fani. Mi : dizo sacwants condicions. Fåreut ki les politikîs mousrént divins l’ bate di dvize. Fåreut eto do buddjet. Disk’ asteure tos les buddjets oficirs (on gros cint meye d’ uros l’ an) sont-st ås mwins des disfindeus do walon-come-dinltins.

Åk di novea come messaedje del pårt di Francård : les intelos do cmince do 20inme sieke n’ ont rén dit tot veyant li scole taper l’ walon a a l’ abat. Ça n’ si pasreut pus come ça asteure.

riscrît tot loucant l’ djåspinreye « Berdelaedjes » eyet


Rappel : www.rtl.be/videos/video/545909.aspx