Samwinne ås langues come li walon

C’ est ene novele idêye ki vént d’ aspiter dins l’ tiesse da Mitchî Francård, on waloneu k’ a stî eto on tins vice-recteur di l’ Univiersité do Noû Lovén.

Si gn a pont d’ gros xhames el voye, ci divreut ataker li semdi 26 di setimbe. A on moumint k’ on fiestixh eto les 20 ans del tchåte uropeyinne des mancîs lingaedjes. Ene tchåte ki l’ Beldjike n’ a nén co siné, paski les Flaminds metèt des pires el roye, sogne k’ ele dene dipus d’ droets ås francès-cåzants d’ Flande, et kécfeye minme a leus ptits lingaedjes coinreces (west-flamind, limbordjwès). Çou ki, sapinse a zels, pôreut fé do toirt å neyerlandès. Djans ! Rivnans drî rinne !

- Po drovi et po clôre

Nosse samwinne kiminçreut pa ene djournêye di conferinces a... Brussele (fåt bén pacô passer les bardouxhes, tant k’ on est co Walonreye et Brussele eshonne). On-z î djåzreut del tchåte, do decret Valmy Féaux, do pordjet Bolland, et tchik et tchak. Nosse dite « samwinne ås langues » si finixhreut a Nameur li 3 d’ octôbe pa ene fiesse avou on djeu d’ kinoxhances do walon, la k’ on sayrè d’ aveur des gros colés (des pîpols, k’ on les lome) po fé loumer les grossès loumires so cist ocupaedje la. Et, risbuctanmint, sol walon (et les ôtes pitits lingaedjes del Walonreye, come di djusse).

- Ocupaedje ezès viyaedjes

Inte les deus dates, tos les vayants bouteus å pordjet vont sayî d’ adjinçner des etrevéns dins leus payis. Gn årè seurmint des rexhowes di lives, des seyances avou des scolîs, des rintrêyes academikes di scoles di walon, des pormoennådes walon-cåzantes, evnd. Po k’ ene activité soeye riprinjhe dins l’ cataloke del samwinne, ele doet aveur sitî acertinêye pa on comitî ki comprind : Joseph Bodson, Christine Decock, Bruno Delmotte, Sarah Delvaux, Jean-Luc Fauconnier, Michel Francard, Baptiste Frankinet, Bernard Louis, Christian Quinet, Roland Thibeau et Nadine Vanwelkenhuyzen. Del bele djin, edon ? Fåreut, po bén fé, assaetchî on publik ki n’ est nén afwaiti a-z aler ås raploûs des waloneus. Et, foiravant, des djonnes. Dins leu pordjets, les waloneus si doevnut assoçner ås ôtès institucions cultureles, come les aisses del tuzance (cintes culturels), les bibiotekes, les muzêyes, les scoles, evnd. Li rclamaedje po-z awè des djins si frè pal voye des tecnolodjeyes d’ enute (filmaedje, waibes, waibe-bloks, evnd.). Bates On tuze eto a fé deus bates, ene po fé trover des noûmots, ene ôte po fé lére e walon des efants d’ ene metowe comene, pu fé on clasmint. Li wangnant sereut li ci k’ åreut yeu li pus d’ efants k’ årént sepou lére on tecse e walon. Pol bate di noûmots, fåreut djusse atåvler cénk noûmots, dins l’ dominne des tecnolodjeyes ou dins l’ ci d’ l’ atôtchance [communication]. On n’ sait nén co si ci sereut anonime ou nén (pol djuri, do moens).

- Pordjets del Rantoele

Li Rantoele a tuzé a ene vizite di l’ eglijhe di Bhô (« P'hô »; mins, al tiesse del fråze, c’ est « Buhô » ey e francès « Beho »). L’ après-nonne serè adierceye pa Cristian Tirion. Gn a eto des Rantoelîs ki prindront pårt al « rintrêye academike » des scoles di Bive, avou dandjreus èn enaiwaedje linwistike des efants des scoles åtoû d’ ene espôzucion di viyès fotos, come dedja fwait e 2013. Kécfeye eto po des etictaedjes di viyès sacwès å muzêye di Hermåle-dizo-Hu. Li ci ki vicrè disk’ al Rantoele ki vént sårè mî cwè.

Lucyin Mahin, li 26 di fevrî 2015