Djåzant Atlasse des lingaedjes di Beldjike

C’ est l’ pordjet da Philippe Boula de Mareüil, on linwincieus francès, directeur di rcwerance a l’ univiersité Paris-Sud.

*

La ddja ene tchoke k’ i studeye les accints coinreces do francès, copurade el France, el Beldjike ey e l’ Itåleye. C’ est çoula ki l’ a tchôkî a s’ interesser ås ptits lingaedjes di ces payis la.

Djåzant atlasse

Si mwaisse trova : on djåzant atlasse éndjolike. C’ est come èn atlasse, mins ci n’ est nén so papî. Il est rwaitåve pa tertos, po rén, so ene waibe del Daegntoele.
Al mwaisse adresse (http://atlas.limsi.fr/), vos trovrez aprume ene mape di France (l’ Egzagone ey eto les teritweres difoûtrins, disk’ al Nouve Caledoneye).
Mins, nén chauvin po ene mastoke, nosse ricwereu a stî naxhî dins sacwants ôtes payis d’ Urope, avou.

Po tchaeke pont d’ inkete (end a ddja des masses), vos ploz clitchî sol no do viyaedje u del veye, ey adon, vos etindroz l’ cåzaedje d’ ene djin d’ avår la, dismetant k’ vos pôroz lére çou k’ ele dit, so èn aspitant purnea [fenêtre].
Mins va-t on comprinde çou k’ ele dit ? Pår si c’ est e burton, e basse u e-n alzacyin ? Oyi, ca Ezope a vnou å monde divant nosse cacheu-rcwereu.

Li Bijhe et l’ Solea

C’ est ene des fåves sicrîtes på vî scrijheu grek Ezope (ki n’ a nén l’ air d’ aveur sitou rprinjhe pa Lafontinne, come bråmint ds ôtes). Pocwè cisse-lale ? Pask’ elle a ddja stî eployeye dispu cint-z ans pal « Soce Fonetike Eternåcionåle » por leye situdyî bråmint des lingaedjes pattavå l’ Daegne.
C’ est l’ Bijhe et l’ Solea ki sont a s’ disburtiner po sawè kî çki serè dit l’ pus foirt di zels deus.
Tins k’ i sont la ki fjhèt margaye, gn a on vî rôlî k’ adramtêye après zels. L’ ome est rafûlé dins on grand caban d’ plouve. Wadjans, dit-st ele li Bijhe, ki dji lyi sårè fé rsaetchî s’ mantea, et ti nén.
Bouxhans l’ martchî djus, dit-st i l’ Solea, k’ aveut ddja si ptite idêye dirî l’ tiesse.

Dji n’ vos di nén kî çki va wangnî. Come ça, vos iroz taper èn ouy – ey ene oraye – so l’ adresse ki nos vos ridnans al pådje 23.

Succès

Po vs dire li succès ki l’ waibe a, on nd a bén djåzé dins les gazetes, å posse ey al tévé – el France, todi – et ossu sol les rantoeles di soçnaedje [réseaux sociaux]. Tantea ki, å moumint ki dji screye (5 di may 2019) gn a ddja yeu dipus d’ 600.000 loukeuses et loukeus dispu l’ enondaedje do pordjet e 2017.

Pol Beldjike 

Houte del pitite trintinne di ponts walons – ki nos endè rdivizrans pus parfondmint èn ôte côp – gn a eto troes ponts e picård, onk e gåmès, cwate e lussimbordjwès, troes e wess-flamind, deus e tixhwès braibançon, onk e francès brusselwès, cwate e limbordjwès et troes e ripouwaryin.

Noûdjåzeus

Èn atlasse des lingaedjes coinreces si doet di trover des cåzeus « nés-natifs » di té ou té ptit viyaedje ki plèt awè l’ tite di « temoens diyalectolodjike ». Portant, dins kékes cas e l’ Occitaneye, el Burtaegne ey el Walonreye, on a leyî cåzer - et scrire - des raprindisses, k’ avént aprins l’ lingaedje åd triviè d’ ene cogne rifondowe (rifondous occitan, burton u walon). 

Paski, çou k’ on a veyou avou les djåzeus nés-natifs, c’ est k’ il ont bén dins leu tiesse li vî lingaedje, come il esteut cåzé dins les inketes di l’ Atlasse des Lingaedjes di Walonreye (1935). Mins ci pårler la, i n’ l’ ont nén fwait passer a leus efants. Et zels-minmes nel cåzèt ddja pus avou leus cpagneye u leus près-parints, fåt nén dmander avou les vijhéns u les etrindjirs.

Did la l’ impôrtance di ces eredjistrumints la, ki n’ seront pus possibes did ci dijh ans.

Rifondeus et « atlassisses »

Emey les rfondeus (dji djåze des Occitans et des Burtons), end a ki s’ dismefeynut des atlasses linwistikes, plamour ki ça dene ene discotaeyeye imådje do lingaedje. Mi, i m’ shonne k’ on pout scrire e rfondou (occitan, burton u walon) po-z aveur des lijheus houte di s’ pitit aroyaedje, tot studiant les diferins accints, divant k’ i n’ soeye trop tård di les trover pårlants-vicants.

Philippe Boula de Mareüil, les 5 & 25 di may 2019; ratournaedje et rarindjaedje : Li Rantoele.

© 2019, Licince GNU di libe documintåcion, revue Li Rantoele 91- 2019, Neufchâteau, Belgique