Li guere d’ Oucrinne. Veyowe di l’ ôte bawete
Lucyin Mahin
Texte
Li 21 di may, a Hirochima, les set grands foû ritches payis ont dit åmen a tot çou k’ Zelinski, li prezidint d’ l’ Oucrinne, riclaméve. Portant, des ôtes grands payis come l’ Inde et l’ Braezi, zels, ni fwaiynut nén l’ robete di croye [ne jouent pas les beni oui-oui].
*
Et les waloneus, sobayî?
Ça fwait ene tchoke ki dji dmande a des waloneus k’ i gn a di scrire on papî sol guere d’ Oucrinne. C’ est des cis ki n’ dansèt nén come li muzike djowe. Dj’ ô bén k’ i nos mosterrént l’ cayet veyou pa l’ ôte des louketes [lucarne]. On nd aveut ddja oyou sacwants dins l’ Rantoele 101.
Mins i n’ ont måy volou scrire et siner tot on papî. Ça n’ sieve a rén di s’ bate disconte des meurs, end alèt i.
Portant, po nosse gazete, ci sereut ouve di gaztaedje al leccion [journalisme haut de gamme] ki di dner l’ raetchoe [le crachoir = la parole] ås cis d’ l’ ôte des costés. Dji n’ vos dirè nén leus nos. Vos såroz djusse k’ i vegnnut purade do monde des sindicalisses.
Ou k’ c’ est des djins foirt aloyîs a l’ Amerike nonnrece (adon, des anti-Amerikins). Ou adon, des ortodosses.
*
Guere di rlidjon?
Dins l’ monde ortodosse, tchaeke eglijhe est raloyeye a on påtriyåtche. Li pus vî, istoricmint, c’ est l’ ci d’ Constantinope. Adon, end a onk e l’ Edjipe, mins foiravant, e l’ Rûsseye. C’ est cisse djin la ki rçût totes les portchesses [collectes] des eglijhes, et k’ est ossu l’ grand decideu po les béns-fonds. Cwand on cnoxhe li ritchesse des moustîs ortodosses, on voet k’ on rtchait so des afwaires di liårds. Ca: li påtriyåtche di Moscou, c’ est ossu l’ «påpe » des ortodosses d’ Oucrinne.
Dispu l’ fén des anêyes 2000, gn aveut ene eglijhe oucrinnyinne ki s’ aveut dclårêye dislaxheye do påtriyåtche di Moscou. Mins sins måy aveur les «benediccions » k’ i fåt. E 2018, li påtriyåtche di Constantinope ricnoxha l’ indepindance des ortodosses d’ Oucrinne. On vout k’ les Amerikins åyexhe sitî mete leu ptit grin d’ sé lavola. Ça fwait: pupont d’ brokes k’ alèt après l’ Rûsseye. Did la, l’ araedjisté do påtriyåtche di Moscou. Asteure, ci-ci benixh les sôdårs ki s’ vont fé touwer e l’ Oucrinne, les loucant come des mårtirs. Ene rujhe po les eglijhes ortodosses d’ avår ci. Paski pocwè? A tchaeke messe, les catolikes priyèt pol påpe di Rome. Mins les ortodosses del Walonreye sont-st aloyîs å påtriyåtche d’ Moscou. Fåt i co priyî po on sfwait, ki rapinse les djiyadisses (såf k’ i n’ promete nén 77 puceles ås mårtirs)?
*
Guere di lingaedjes?
Cwand Zelinski arive prezidint e 2018, il oblidje tertos a djåzer oucrinnwès. Mins l’ oucrinnwès a stî rfondou li pus lon possibe erî do rûsse (ene miete come li vî norwedjin erî do daenwès, ou come li tchuze d' ene sorwalonde dins li rfondaedje do walon). Insi nosse gaztresse refudjeye, Zahra Aimad (Rantoeles 101, 102 et 104) aveut cmincî ses scoles a Dniepro, e rûsse. Cwand elle ebaga a Kiyev, ele trova l’ acsegnmint e-n oucrinnwès.
Oyi, mins les provinces do Levant, zeles, djåzèt avou èn accint bråmint pus près do rûsse ki di l’ oucrinnwès oficir, basti so les accints do Coûtchant. Dji nd aveu ddja cåzé dins m’ roman «Vera»:
Batisse les schoûtéve djåzer. Il aveut todi yeu l’ bosse des langues. I vs saveut dire, å-z ôre les djins, ké lingaedje k’ i sprectént, et pår di ké coine do payis k’ il estént. Gn aveut la, el cawêye, des vraiys Rûsses di Moscou. Des Oucrinnyins do Levant, ki leu djårgon est cåzu do rûsse. Des Oucrinnyins do Coûtchant ki djåznut li «vraiy » oucrinnwès, foirt erî do rûsse, et ki rsaetche purade do polonès (Lucien Mahin, Vera, Musée de la Parole en Ardenne, 2011, pp. 275-277.).
Oblidjî les cis do Donbasse a scrire do «polonès », ci n’ esteut nén tinde li mwin ås dislaxhiveus [indépendantistes] di Louganse et Doniesse. Et scrire avou zels ene lwè d’ otogoviernance po-z apliker les acoirds di Minse.
*
Et l’ guere 2014-2022?
Avou èn ôte waloneu, dji louca l’ tchinne BMF-tévé. Et-z ôre Pietro Tolstoi, li vice-prezidint del Tchambe di Rûsseye (ki djåze francès sbaranmint bén).
Adonpwis, l’ ambassadeur di Rûsseye e l’ France, Alexander Macogonof. Dj’ end aprinda des beles.
Zelinski, e 2018, s’ a fwait elére po fé l’ påye. Portant, lanawaire, i dmandéve li bombe atomike.
Gn a yeu 20.000 moirts dins l’ Donbasse di 2014 a 2022, inte di zels 200 påpåds. Les posses et gazetes di l’ Urope coûtchantrece n’ ont nén scrît ene roye ladsu. Ci n’ esteut nén fok les dislaxhiveus ki touwént, mins eto des batayons ki s’ dijhént aiwdirotchmint [clairement] nazis, come li batayon d’ Azov k’ esteut edjîstré a Marioupol.
Èn ôte waloneu, ki vneut d’ shuve on rapoirtaedje so Arté, m’ esplica ki Zelinski, do côp avnou å povwer, aveut stî catchî des miyårds dins les paradis sins contribucions des Carayibes. Waire d’ adire avou Porotchenco, dabôrd!
Lucyin Mahin
tot rashonnant des dvizes dispoy 2022, li 22 d’ may 2023
© licence de libre utilisation CC-BY-SA 4.0 de la Fondation Wikipedia